Terapia poznawczo-behawioralna odnosi się bezpośrednio do funkcji poszczególnych części OUN i neuroprzekaźników. Można powiedzieć, że funkcje poznawcze, przede wszystkim ulokowane w korze mózgowej (zwanej też kresomózgowiem lub korą przedczołową), części OUN najbardziej rozwiniętej ewolucyjnie u człowieka, stanowią przedmiot oddziaływania technik poznawczych.
Poszczególne techniki poznawcze, wpływając na funkcje odpowiednich elementów kresomózgowia, modyfikują i regulują ich działanie, co z kolei wpływa na inne części mózgu, a poprzez nie na życie psychiczne i funkcje somatyczne.
Szczególne znaczenie w mechanizmach powstawania i podtrzymywania zaburzeń emocjonalnych mają:
- Część kory mózgowej leżąca w okolicach nadoczodołowych, zwana węchomózgowiem. Ma ona połączenie z układem limbicznym( w tym bezpośrednio połączenia z jądrami migdałowatymi i wzgórzem) i przesyła impulsy do innych okolic kory mózgowej, a więc ma znaczenie w regulacji nastroju i zachowanie, szczególnie w kontroli impulsów.
- Gdy zaburzone jest funkcjonowanie tej części mózgowia, mogą pojawić się zaburzenia zachowania i schematów poznawczo-emocjonalno-behawioralnych, które składają się na pojęcie osobowości. Może wystąpić trudność w kontrolowaniu impulsów do działania, myśli natrętnych i negatywnych nastrojów.
- Przednia część zakrętu obręczy (czasem nazywana korą limbiczną) stanowi pomost między strukturami układu limbicznego i korą przedczołową. Zasadniczą funkcją zakrętu obręczy jest wymiana miedzy poznaniem (nowymi informacjami) a emocjami, co umożliwia przystosowanie do zmian sytuacji i współpracę z innymi. Zaburzenie płynności tej wymiany prowadzi do zatrzymania się na negatywnych myślach (co występuje np. w postaci zamartwiania się w zaburzeniu lękowym uwolnionym) albo też na trudności zmiany zachowania w reakcji na nowe okoliczności (co może przyczyniać się do zachowań negatywistycznych, uporu, sztywności).
- Struktury podkorowe – ważne w integrowaniu zachowania z popędami i motywacja, w regulacji ekspresji emocji i kontroli impulsów. Pośredniczą tez w kierowaniu zachowaniem. Maja wielkie znaczenie dla siły wzbudzania reakcji, energii.
Aaron Beck opracował metodą psychoterapii, którą nazwał terapia poznawcza. Obecnie jest to synonim poznawczo-behawioralnej.
Cechy terapii CBT
-ustrukturyzowana
-krótkoterminowa
-zorientowana na teraźniejszość
-praca nad celami
-oparta na dowodach naukowych
Leczenie opiera się na poznawczym opracowaniu przekonań i strategii behawioralnych charakteryzujących konkretne zaburzenia oraz konceptualizacji, czyli zrozumieniu indywidualnych pacjentów (ich konkretnych przekonań i wzorców zachowania).
Model poznawczy zakłada, że dysfunkcjonalne myślenie (wpływające na nastrój i zachowanie pacjenta) jest wspólną cecha wszystkich zaburzeń psychicznych. Gdy ludzie uczą się oceniać swoje myślenie w sposób bardziej realistyczny i przystosowawczy, ich stan emocjonalny i zachowanie ulegają poprawie.
Terapeuci poznawczy zajmują się dysfunkcjonalnymi przekonaniami, uznawanymi za hipotetyczne czynniki wpływające na wystąpienie depresji, dopiero wtedy, gdy nauczą pacjentów umiejętności podważenia i ponownego oceniania własnych negatywnych myśli automatycznych.
Terapia opiera się na współpracy i dialogu, ponieważ terapeuta i pacjent pracują wspólnie, badając i oceniając trafność związanych z depresją myśli automatycznych.
Podczas eksperymentów, które mają na celu pozytywne wzmocnienia, a zarazem podważenie myśli np. Nie dam rady, pacjent podejmuje proste zadania i stopniowo zwiększa poziom trudności.